Ülkemizin karşı karşıya bulunduğu deprem riski nedir?

Ülkemiz jeolojik ve topoğrafik yapısı ile iklim özellikleri nedeniyle büyük can ve mal kayıplarına yol açan doğal afetlerle sık sık karşılaşan ülkelerin başında gelmektedir. Ülkemizde etkili olan doğal afetleri önem sırasına göre depremler, heyelanlar, su baskınları, kaya düşmeleri, yangınlar, çığ, fırtına ve yer altı suyu hareketleri şeklinde sıralamak mümkündür. Son 60 yıl içerisinde doğal afetlerin yol açtığı yapısal hasar istatistikleri dikkate alındığında, bu tür hasarların 2/3' ünün deprem nedeniyle meydana geldiği görülmektedir.

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın hazırladığı ve şu anda geçerli bulunan deprem bölgesi haritası esas alındığında, ülkemiz topraklarının %96' sının farklı oranlarda tehlikeye sahip deprem bölgeleri içerisinde olduğu ve nüfusumuzun %98' inin bu bölgelerde yaşadığı görülmektedir. Birinci ve ikinci derecede deprem bölgelerinde yaşayanların toplam nüfusumuza oranı ise %70 civarında bulunmaktadır. Bu oranlar, ülkemizin bir deprem ülkesi olduğu gerçeğini çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır.

Depremler, başta afetin meydana geldiği bölgeler olmak üzere tüm ülkeyi etkilemekte ve dolayısıyla ülkede yaşayan vatandaşların hepsi depremin sonuçlarından belli ölçüde etkilenmektedir. Ortaya çıkan maddi zararların telafi edilmesi, deprem bölgesinde normal hayata dönülebilmesi, acil yardıma ihtiyaç duyan kimselerin bu ihtiyaçlarının giderilmesi vb. Yapılan harcamalar ülke ekonomisine ve devlete büyük bir mali yük getirmektedir. Bunun en son örneğini oluşturan ve son yüzyılın felaketi olarak adlandırılan 17 Ağustos 1999 Marmara Depremi, ekonomik ve sosyal boyutları ile ülkemiz için büyük bir yıkım olmuştur.

Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kuruluş amacı nedir?

Doğal Afet Sigortaları Kurumu, 587 sayılı Zorunlu Deprem Sigortası'na dair Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuş olan kamu tüzel kişiliğine haiz, kar amacı gütmeyen ve sigortacılıkta "sigorta havuzu" adı verilen yapı esas alınarak düzenlenmiş bir kurumdur.
DASK'ın temel amaçları şu şekilde özetlenebilir:

• Kapsamdaki bütün konutları prim karşılığında depreme karşı sigorta güvencesi altına almak,
• Yurtiçinde risk paylaşımını sağlamak, aynı zamanda deprem hasarlarının neden olacağı mali yükü sigorta yoluyla uluslararası reasürans ve sermaye piyasalarına dağıtmak,
• Devletin depremlerden (özellikle deprem sonrası afet konutları inşasından) kaynaklanan mali yükünü azaltmak,
• Sigorta sistemini sağlıklı yapı üretiminde bir araç olarak kullanmak,
• Deprem hasarlarının karşılanmasında uzun vadeli kaynak birikimini temin etmek,
• Toplumda sigorta bilincinin gelişmesine katkıda bulunmaktır.

DASK nasıl yönetilmektedir?

DASK, biri başkan olmak üzere toplam yedi üyeden oluşan "Doğal Afet Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu" tarafından yönetilmektedir. İşlerin yürütülmesi için fiziki bir yapılanmaya ve kadro kurulu değildir. Bunun yerine, etkinliğin arttırılması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla gerekli işlemler kurum idarecisi ve dışarıdan uzman kuruluşlardan temin edilmektedir.

Kurumun, merkezi işlevleri, operasyonel işleri ve uluslararası piyasalardan reasürans temini, kurum idarecisi  tarafından yerine getirilmektedir. Hazine Müsteşarlığı ile kurum idarecisi arasında 5 yıllık bir sözleşme imzalanmaktadır.

DASK yönetim kurulu; Hazine Müsteşarlığı, Başbakanlık, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sermaye Piyasası Kurulu ve kurum idarecisinin temsilcilerinden oluşmaktadır.

DASK bir KİT (Kamu İktisadi Teşebbüsü) midir?

DASK'ı bir KİT olarak değerlendirmek mümkün değildir. DASK, sadece Zorunlu Deprem Sigortası teminatı sunmak üzere kurulmuş, kâr amacı gütmeyen ve sigortacılıkta "sigorta havuzu" adı verilen yapı esas alınarak düzenlenmiş bir kurumdur.

DASK ile sigorta şirketleri arasındaki ilişki nedir?

Zorunlu Deprem Sigortası teminatı DASK tarafından sunulmakla birlikte poliçeler sigorta şirketleri tarafından DASK nam ve hesabına düzenlenmektedir. Yani DASK'ın poliçe üretimi sigorta şirketleri ve acenteleri tarafından yerine getirilmektedir. Sigorta şirketleri kendi üzerlerinde hiç bir risk tutmadan riski ve primi kuruma devretmektedirler.

DASK nam ve hesabına Zorunlu Deprem Sigortası sözleşmesi yapmaya yetkili sigorta şirketlerine, kendileri veya acenteleri tarafından yapılan Zorunlu Deprem Sigortası primi tutarı üzerinden istanbul ili dahilinde bulunan rizikolar için %12.5 oranında, diğer illerde bulunan rizikolar için %17.5 oranında ve tarifede belirtilen minimum bir tutarın altında olmamak üzere komisyon ödenmektedir.

DASK'ta toplanan primler nasıl yatırıma yönlendirilmektedir?

DASK'ta toplanan kaynaklar;

• Likidite,
• Anapara güvenliği,
• Getiri oranı

unsurları göz önüne alınarak yatırıma yönlendirilmektedir. Yatırım araçları içinde; ytl vadeli mevduat, döviz mevduatı, hazine bonosu, repo, yatırım fonları vb. bulunmaktadır. Bu unsurlardan likidite ile anapara güvenliğine birinci derecede önem verilmekte ve böylece DASK'ın olası bir depremde yükümlülüklerini hızla yerine getirebilmesi sağlanmaktadır.

DASK kaynakları başka amaçlar için kullanılabilir mi?

Zorunlu Deprem Sigortası uygulamasını düzenleyen 587 sayılı KHK'nin 16. Maddesi, DASK'ın kaynaklarının, DASK tarafından ve temel olarak aşağıdaki amaçlar doğrultusunda kullanılabileceğini hükme bağlamaktadır:

• Deprem durumunda, DASK tarafından sigorta edilen binalara ait tazminat ödemeleri,
• DASK'ın yönetimi ve işleyişi için gerekli olan masraflar,
• Reasürans, sermaye ve benzeri piyasalardan sağlanan korumaya ilişkin ödemeler,
• Hasar tespit işlemlerine ilişkin ödemeler.

Tamamen müstakil hesaplarda takip edilen kurum kaynaklarının, belirtilen amaçlar dışında kullanılması veya başka hesaplarla birleştirilmesi hem hukuken hem de sigorta tekniği açısından mümkün değildir.

Dünyada DASK benzeri yapılanmalar var mıdır?

Zorunlu Deprem Sigortası'na ilişkin düzenleme yapılmadan önce gelişmiş ülke uygulamaları, özellikle deprem riski ülkemize benzeyen ABD-Kaliforniya ve Yeni Zelanda'daki uygulamalar, detaylı bir şekilde incelenmiş ve ülkemiz şartlarına en uygun sistem oluşturulmaya çalışılmıştır.

• Yeni Zelanda Deprem Komisyonu (NZEQC-New Zealand Earthquake Commission): yaşanan büyük deprem felaketi sonrasında bir fon şeklinde 1941 yılında oluşturulan, ancak 1993 yılında bağımsız bir kamu kurumu olarak bugünkü yapısına kavuşan EQC, deprem başta olmak üzere bazı doğal afetler için tamamen meskenlere yönelik sigorta teminatı sunmaktadır. Meskenler için yangın sigortası yapan sigorta şirketleri, ülkemizde olduğu gibi belli bir limite kadar koruma sağlayan EQC deprem teminatını zorunlu olarak vermektedirler. EQC kurumu, Yeni Zelanda'da, meskenlere yönelik deprem teminatının tek sağlayıcısı durumundadır.
• Kaliforniya Deprem Kurumu (CEA-California Earthquake Authority): 1994 Northridge depreminden sonra ABD'nin Kaliforniya eyaletinde özel sigorta şirketlerinin deprem teminatı sunmaktan kaçınması nedeniyle meskenlere yönelik olarak deprem teminatı sunmak üzere 1996 yılında kuruldu. CEA bir kamu kurumu olmakla birlikte, DASK gibi, vergi dışında özel fonlarla finanse edilmektedir. Halen Kaliforniya'da sunulan meskenlere yönelik deprem teminatlarının yaklaşık %70'i CEA tarafından sunulmaktadır.

Ayrıca, depremlerle ilgili olmamakla beraber doğal afetlere yönelik olarak bazı gelişmiş ülkelerde, genellikle çok büyük afetlerden sonra ve sigorta sektörü ülkemize kıyasla çok büyük olmasına rağmen piyasa mekanizmasına ilave olarak kamu tarafından oluşturulmuş çeşitli sistemler vardır. Japonya'daki Japon Deprem Reasürans Şirketi (JER), ABD'deki ABD ulusal sel sigortası programı (NFIP) ve Fransa'daki Fransız Doğal Afetler Tazminat Programı gibi uygulamalar buna örnek olarak sayılabilir.